Ikona Narodzenia Bogurodzicy

O ikonie

Na początku roku 2020 pojawiło się we mnie pragnienie napisania ikony dla parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gaju. Od razu wiedziałem, że ikona będzie opowiadać właśnie o narodzeniu Bogarodzicy. Postanowiłem przedstawić nie tylko samą scenę narodzenia, lecz również proto ewangeliczną historię tego święta.

W święto Narodzenia Bogurodzicy w cerkwiach śpiewany jest hymn liturgiczny: Narodzenie Twoje, Bogurodzico Dziewico, wywołało radość całego świata. Z Ciebie bowiem wzeszło Słońce Prawdy, Chrystus Bóg nasz, i uwalniając od klątwy, dało błogosławieństwo, a zwyciężając śmierć, dało nam życie wieczne.

Ikona święta Narodzenia Matki Bożej zdominowana jest przez jasne kolory symbolizujące radość.

Ikona przedstawia sześć scen związanych bezpośrednio z przyjściem na świat Bogarodzicy.

1.  Joachim składa ofiarę Bogu

Święci Joachim i Anna byli dobrymi, bardzo pobożnymi ludźmi. Joachim był bardzo bogaty. Małżonkowie mieli wszystko poza potomstwem. W czasach Joachima i Anny brak dzieci był traktowany jako kara za grzechy. Żydzi śmiali się z Joachima. Dodatkowo małżonkowie byli już starzy. To wszystko sprawiało im wielki smutek. Pewnego dnia Joachim złożył ofiarę Bogu. W imieniu Boga Joachimowi ukazał się anioł, który przyjął złożoną ofiarę. Palcem wskazującym pobłogosławił Joachima. Oba anioły mają upięte we włosach wstążki, które podwijają włosy. Dzięki podniesionym włosom anioł ma otwarte uszy i dobrze słyszy głos Boga, by wypełniać Jego polecenia.

2. Anna spotyka anioła

Kiedyś Anna, widząc ptasie gniazdo z pisklętami zawołała w wielkim smutku: „Czym zawiniłam, że jestem gorsza od tych ptaków, które cieszą się ze swego potomstwa. Nawet morze jest pełne ryb i ziemia wydaje owoc w swoim czasie i wychwala Pana”. Wtedy zjawił się Anioł Pański i powiedział: „Anno, wasze modlitwy zostały wysłuchane. Urodzisz córkę, która będzie radością wszystkich ludzi”. Anna jest zaskoczona. Nie wie jak zostanie mamą, skoro jest już stara. Postanawia spotkać się szybko z Joachimem.

 3. Joachim i Anna przy Złotej Bramie

Uradowani małżonkowie spotykają się przy złotej bramie w Jerozolimie. Padają sobie w ramiona. Są szczęśliwi, że ich prośby zostały wysłuchane. Z nieba wyłania się ręka Boga, która wskazuje na Joachima i Annę. To właśnie ta chwila uważana jest za moment niepokalanego poczęcia Maryi świętowanego 9 grudnia.

Ta Brama nie jest tu przypadkowa – to jeden z symboli Bogurodzicy. Dzięki miłosnemu zespoleniu Jej rodziców w łasce Bożej Ona zostaje wprowadzona na świat, co dziś obchodzimy, a z kolei przez Nią-Bramę na świat wprowadzony zostaje Zbawiciel. Doskonale ilustruje to kilkukrotnie powtarzana stichera tego święta, m. in. po Ewangelii jutrzni:

To dzień Pański, radujcie się, ludzie,
bowiem Pałac Światłości i Księga Słowa Życia wyszła z łona
i Brama zwrócona ku Wschodowi oczekuje na wejście Arcykapłana,
Jedyna wprowadzająca Jedynego Chrystusa na świat
na zbawienie dusz naszych.

Według tradycji żydowskiej, przez Złotą Bramę do Jerozolimy wjedzie Mesjasz. Niektórzy Żydzi wierzą, że brama zostanie otwarta w Dzień Sądu. Swoje wierzenia Żydzi opierają na proroctwie Księgi Ezechiela (44,1-1), która mówi, że brama ma być zamknięta, ponieważ przeszedł przez nią Bóg, a w przyszłości „jedynie władca może w niej zasiadać”.

Przez tę bramę wjechał do Jerozolimy Jezus Chrystus tuż przed swoją męką – chrześcijanie obchodzą pamiątkę tego wjazdu w niedzielę palmową każdego roku.

4. Narodzenie Bogarodzicy

Najważniejsza scena na całej ikonie to właśnie narodzenie Bogarodzicy. Przedstawiona jest w domu świętego Joachima. Umieszczona jest ona w Nazarecie (ojczyźnie Joachima). Główna bohaterka wydarzenia – Maryja – znajduje się zupełnie z boku. Mimo niecentralnego przedstawienia postać Bogarodzicy jest na tej ikonie najważniejsza, a skromne miejsce na ikonie wyraża Jej pełnię pokory.

W oczy zazwyczaj rzuca się nam najpierw matka Bogurodzicy i babcia Jezusa Chrystusa, czyli święta Anna przedstawiona po lewej stronie, wsparta na poduszce. Jej twarz promienieje radością. Podobnie jak Maryja na ikonie Narodzenia Chrystusa, tak i ona pół-leży na posłaniu przypominającym tron. Jej rysy zdradzają jej podeszły wiek, zmęczenie porodem, a także zaskoczenie: jak to ona, niepłodna, będąc starszą, rodzi Dziewczynkę, która do tego ma się okazać tak ważna w Historii Zbawienia; bowiem w Biblii, jeśli taki cud się zdarzał, to ta osoba potem spełniła istotną rolę w Planie Bożym.

Święta Anna ręką wskazuje i spogląda na swoją Córkę – Bogarodzicę, jako tę, dzięki której życie może być przedłużone nie tylko przez posiadanie potomstwa, ale dzięki której zrodzeniu Wcielonego Boga zostanie dane nam Życie Wieczne. Tak mówi drugi troparion trzeciej pieśni kanonu święta: Toczący Życie wszystkim Pan wyprowadził z niepłodnej Dziewicę, w którą zechciał wcielić się, zachowawszy Ją nienaruszoną w zrodzeniu.

Po prawej stronie ukazywane są służące przynoszące dary oraz posiłek i napój. W lewym dolnym rogu ukazane są dwie kobiety myjące noworodka.

Scena Narodzenia Matki Bożej wyraźnie różni się od wszelkich ikon cyklu świątecznego ziemskim, ludzkim charakterem przedstawienia tego wydarzenia. Nie jest ona bowiem tylko symbolicznym odbiciem zdarzenia, odzwierciedleniem dogmatycznej treści święta, lecz wprowadza nas w krąg rodziny Joachima i Anny. Tym samym ikona ta czyni nas współuczestnikami radosnego wydarzenia narodzenia „owocu najczystszego”. Spełnienie długoletniego oczekiwania dzieciątka – narodzenia Bogarodzicielki jest uświęceniem nie tylko dla domu Joachima, ale i dla całego wszechświata. Dlatego też na ikonach Narodzenia Matki Bożej dominuje atmosfera intensywnej radości.

Obraz narodzenia Matki Bożej umiejscawia wydarzenie w bogatej komnacie, a główni bohaterowie są otoczeni przez sługi przynoszących różne rzeczy itd. To nawiązanie do apokryfu, iż Joachim był bogatym człowiekiem. Jednak ma to też głębszy sens teologiczny: mianowicie, Ta, co się teraz rodzi, ma się stać Komnatą – Pałacem samego Boga, gdyż to w Jej łonie wcieli się Syn Boży, czyli Jezus Chrystus. Mówi m. in. o tym pierwsza stichera wieczerni święta: Dzisiaj Bóg spoczywający na duchowych tronach przygotował sobie święty tron na ziemi… A także doksastikon tego samego nabożeństwa: … Ona jest świętą świątynią, mieszkaniem Bóstwa, narzędziem dziewictwa, królewskim pałacem, w którym dokonała się sławna tajemnica niewypowiedzianego zjednoczenia w Chrystusie połączonych natur.

5. Joachim odwiedza Maryję

Małą Bogurodzicę dostrzegamy leżącą w kołysce ozdobionej gwiazdami i złotem. Służąca pilnuje kołyski z niemowlęciem, które spowite jest w pieluszki, przypominające całun. Maryja w kołysce przedstawiona jest jako dorosła osoba wielkości dziecka. Obok kołyski znajduje się jej ojciec, Joachim, cieszący swe oczy narodzonym dzieciątkiem. Święty Joachim, wskazuje na swą Córkę.

Posłanie, na którym leży Maryja ma kolor żółty. Kolor ten oznacza prawdę. Czerwień i purpura, to kolory należące do królów, władców. W ikonografii mają między innymi znaczenie cierpienia, walki, męczeńskiej ofiary, przelanej krwi, z której nastąpi rozkwit obfitego życia. Materiałem w takim kolorze przykryta jest Maryja. Jest ona Królową Nieba i Ziemi o czym przypominają gwiazdy na kołysce. Szata Maryi ma kolor niebieski. W ikonografii ma on znaczenie oderwania się od świata, wzlotu… Jest kolorem nieskończoności i nieba.

6. Święta rodzina siedząca na tronie

Święci Joachim i Anna z niemowlęciem siedzą na tle pałaców, które połączone są velum, czerwoną tkaniną narzuconą na dwie budowle, oznaczającą, że wydarzenie ma miejsce wewnątrz bogatych pomieszczeń oraz symbolizującą związek Starego i Nowego Testamentu.

Połączenie kolorów niebieskiego, purpury i brązu daje nam znak niezwykłej harmonii pomiędzy tym, co ziemskie, a tym, co niebiańskie, u osób tak przedstawionych na ikonie. Kolory te są dobrze oddzielone, nie zlane, co też ma znaczenie rozdzielenia dwóch rzeczywistości: ziemskiej i niebieskiej. Obie rzeczywistości przenikają się wzajemnie, ukazując obraz przemienionego świata.

Złoto  ma ze swojej natury znaczenie ogarniającej Bożej Obecności . Odnosi się do Światła Niewidzialnego.

Ikona została napisana tradycyjną techniką za pomocą tempery jajowej i zabezpieczona lakierem akrylowym, jasnym szelakiem oraz woskiem barwiącym. Pigmenty oraz kreda pochodzą z królestwa minerałów, żółtko oraz klej z królestwa zwierząt, zaś wino, dębowe drewno oraz włókna wzmacniające ikonę pochodzą z królestwa roślin. Poprzez modlitwę łączymy świat ziemski z boskim, stając się świadkami Królestwa Niebieskiego.

Specyfikacja materiałowa ikony

Wymiary ikony: 49 cm x 69 cm x 4 cm

Deska jest wykonana z drewna dębowego. Posiada zamontowane trzy szpongi dębowe wzmacniające deskę przed wypaczaniem się. W desce wykonano kowczeg.

Podstawa gruntowa składa się z trzydziestu warstw gruntu, na który składają się kreda bolońska (1/3), kreda szampańska (2/3) oraz silny klej skórny. W deskę wklejono trzy warstwy gazy zapobiegające pękaniu podłoża.

Deska została zagruntowana dwa razy impregnatem bezbarwnym firmy Drewnochron. Tył i boki deski pokryto woskiem barwiącym w kolorze dąb rustykalny firmy Liberon.

Deskę pokryto płatkami złota 22 karaty – złoto wiatrowe transferowe. Podkład pod złoto stanowi 15 warstw środka Instacoll zmieszanego z wodą demineralizowaną w proporcjach 1:1. Złoto zabezpieczono lakierem akrylowym bezbarwnym (cztery warstwy).

Ikonę namalowano przy pomocy tempery jajowej: pigmenty mineralne z pokruszonych skał połączono z emulsją w proporcjach 1:1:1 w składzie kurze żółtko, białe wytrawne wino i woda. Do emulsji dodano siedem kropli wody święconej.

Ikona składa się z sześciu scen:

  1. Święty Joachim składa ofiarę Bogu i spotyka Anioła.
  2. Świętej Annie ukazuje się anioł zwiastujący obietnicę narodzin upragnionej córki.
  3. Joachim i Anna spotykają się przy Złotej Bramie w Jerozolimie (moment niepokalanego poczęcia Maryi).
  4. Narodziny Bogarodzicy.
  5. Joachim przychodzi do Maryi leżącej w kołysce.
  6. Święta rodzina siedząca na tronie.

Farbę pokryto politurą z jasnego szelaku – pięć warstw.

Pomimo zabezpieczeń ikona nie jest odporna na wodę i wysoką temperaturę. Nie należy narażać jej na duże różnice temperatur w krótkim czasie, np. na wystawienie jej na bezpośrednie działanie słońca. Ikonę można dotykać czystymi palcami, jednak nie wolno po niej szorować dłońmi (w szczególności dotyczy to miejsc pokrytych złotem), oraz należy chronić ją przed zarysowaniem (np. paznokciami).

Czas pracy przy pisaniu ikony: cztery miesiące.

Ikonę ukończono 15 sierpnia 2020 r.

Jak powstawała ikona